विशेष लेख

महारेशीम अभियान -2018 तुती / टसर क्षेत्र नोंदणी कार्यक्रम

दि.1 ते 30 नोव्हेंबर, 2017 या कालावधीत राबविण्यात येणार

रेशीम उद्योग हा कृषी व वनस्पतीसंपत्तीवर आधारीत रोजगाराची प्रचंड क्षमता असलेला उद्योग आहे. तसेच या उद्योगाच्या माध्यमातून ग्रामीण भागातील जनतेचा आर्थिकस्तर व जीवनमान  उंचावण्यास मदत करणारा हा उद्योग आहे. महाराष्ट्रातील कृषी हवामान व शेत जमीन तुती लागवडीस व रेशीम कोष निर्मितीसाठी अनुकूल आहे. राज्यातील हवामान तसेच ग्रामीण भागात रोजगार निर्मिती व उच्चमूल्यांकित पीक रचना इ. सर्व बाबीचा विचार करता रेशीम उत्पादन करण्यास राज्यात भरपूर वाव आहे. सध्या वातावरणाच्या लहरीपणामुळे शेतीमध्ये होणारे आर्थिक नुकसान टाळण्यासाठी हमखास व नियमित उत्पन्न मिळविण्यासाठी रेशीम उद्योग शेतक-यांना वरदान ठरु शकतो.

महाराष्ट्र राज्याचा कृषीविकासदर वृंधिगत करण्यामध्ये रेशीम उद्योगाचा महत्वाचा वाटा असणार आहे. राज्यात केंद्र व राज्य शासनाच्या विविध योजनांच्या माध्यमातून रेशीम योजना राबविण्यात येत आहे. त्यामुळे लाभार्थ्यांना शाश्वत उत्पन्न मिळत आहे. मराठवाडया मध्ये सातत्याने दुष्काळी परीस्थिती उद्भवत आहे. अशा परिस्थितीतही मराठवाडयातील शेतक-यांची आर्थिक परिस्थिती भक्कम करण्यास कारणीभूत रेशीम उद्योगच आहे. त्याच प्रमाणे मराठवाडयात रेशीम उद्योग केलेल्या एकाही शेतक-यांने आत्महत्येसारखा मार्ग पत्करल्याचे दिसून येत नाही. त्याचाच परीपाक म्हणून सध्या राज्यामधील रेशीम उद्योगाच्या सरासरी 50 टक्के रेशीम उद्योग मराठवाडयात आहे.

रेशीम उद्योग मराठवाडयातील शेतक-यांना खरोखरच लाभदायक व आर्थिक स्थैर्य निर्माण करुन शेतक-यांचे जीवनमान उंचावणारा उद्योग आहे याची प्रचिती आल्यामुळे औरंगाबाद विभागाचे विभागीय आयुक्त मा. पुरुषोत्तम भापकर. यांनी मराठवाडयामध्ये 10 हजार एकर क्षेत्रावर तुती लागवड करण्याचे आवाहन केलेले आहे. त्या अनुरोधाने रेशीम उद्योगातून शेतकरी / लाभार्थी यांच्या उत्पन्नात वाढ व्हावी तसेच शासनाकडुन मिळणा-या सहाय्याची त्यांना माहीती व्हावी या करीता शासनाच्या या योजनेची व्यापक प्रसिध्दी होऊन जनजागृती व्हावी व या योजनेद्वारे  मिळणा-या हमखास उत्पन्नाची जनतेला माहीती व्हावी या करीता दिनांक- 01 नोव्हेंबर, 2017 ते 30 नोव्हेंबर, 2017 या कालावधीमध्ये  महा-रेशीम अभियान-2018 राबविण्यात येत आहे.

उद्देश :- महा-रेशीम अभियान-2018 चे उद्देश येणेप्रमाणे असतील. केंद्र व राज्य शासनाच्या रेशीम विषयक विविध योजना शेतक-यांपर्यंत पोहोचविणे. रेशीम योजनेच्या माध्यमातून शेतक-यांना शाश्वत उत्पन्नाचे साधन निर्माण करुन उत्पन्नात वाढ करणे. रेशीम योजनेची फलश्रुती व यशस्वीता या बाबत व्यापक पसिध्दी देणे. रेशीम उद्योगाचा समुह आधारीत (Soil to Slilk) विकास करणे. तुती रेशीम उद्योगात महीलांचा सहभाग वाढविणे. नाविन्यपुर्ण रेशीम तंत्रज्ञान शेतक-यांपर्यंत पोहोचविणे.

समित्या :- मराठवाडयात रेशीम अभियान यशस्वीपणे राबविण्यासाठी पुढील प्रमाणे समित्या गठीत करण्यात याव्यात या समीत्यांच्या सहभागातून मराठवाडयातील महा-रेशीम अभियान-2018 राबविण्यात यावे.

विभागस्तरीय समिती :- विभागीय आयुक्त - अध्यक्ष, मुख्य वनसंरक्षक- सदस्य,सह संचालक (कृषी)- सदस्य, उप आयुक्त (रोहयो)- सदस्य, विभागीय समन्वयक, बार्टॣ- सदस्य ,सहाय्यक संचालक (रेशीम)- सदस्य सचिव .

जिल्हास्तरीय समिती:- जिल्हाधिकारी      - अध्यक्ष, उप वनसंरक्षक            - सदस्य,उप जिल्हाधिकारी (रोहयो)- सदस्य, उप मुख्य कार्यकारी अधिकारी (मनरेगा,जि. प.)- सदस्य, जिल्हा अधिक्षक कृषी अधिकारी   - सदस्य ,वैज्ञानिक-डी, सी. एस. बी.-सदस्य ,जिल्हा समन्वयक बार्टी- सदस्य, जिल्हा रेशीम विकास अधिकारी-  सदस्य सचिव.

तालुकास्तरीय समिती:- तहसिलदार-अध्यक्ष, तालुका कृषी अधिकारी-सदस्य,गटविकास अधिकारी  - सदस्य, तांत्रिक अधिकारी (कंत्राटी)-सदस्य, ग्रामरोजगारसेवक (कंत्राटी)-सदस्य, वरीष्ठ तांत्रिक सहाय्यक /तांत्रिक अधिकारी, सीएसबी-सदस्य, रेशीम वरिष्ठ तांत्रिक सहाय्यक / वरीष्ठ क्षेत्र सहाय्यक /क्षेत्र सहाय्यक- सदस्य सचिव.

तांत्रिक कर्मचारी :- शासनमान्य समुहामध्ये रेशीम अभियान राबविण्याकरीता त्यांचेकडे असलेल्या समुहामध्ये सध्या अस्तित्वात असलेल्या जुन्या तुती लागवड क्षेत्रा नजिकच्या 15 कि. मी. परीसरातील 20 गांवाची रेशीम अभियान राबविणे करीता निवड करावी आणि निवडलेल्या प्रत्येक गावांत दिनांक 01 नोव्हेबर, 2017 ते 30 नोव्हेंबर, 2017 दरम्यान कार्यक्रम घेऊन किमान 100 योग्य शेतक-यांशी संपर्क साधून रेशीम उद्योगाची माहीती देण्याकरीता (*नमुन्या मधील तक्त्यामध्ये)नियोजन तयार करुन ते दिनांक 12 ऑक्टोबर, 2017 पर्यंत सादर करावे.

नियोजित कार्यक्रमानुसार अभियान संबधित गावात राबविणेपुर्वी एक दिवस अगोदर तांत्रिक कर्मचारी यांनी बार्टीच्या समन्वयकाद्वारे कार्यक्रमाची पुर्वसुचना सरपंच, ग्रामसेवक, तलाठी, ग्रामविस्तारक (कृषी), प्रगतशील शेतकरी, ग्रामरोजगारसेवक (मनरेगा), गावांतील प्रतिष्ठीत व्यक्ती यांचेशी प्रत्यक्ष संपर्क साधून कार्यक्रमाची व योजनेची सविस्तर माहीती द्यावी, गावांतील रेशीम उद्योगास पात्र शेतक-यांची यादी तयार करावी. व कार्यक्रम निश्चित करण्यात यावा. संपर्क साधलेल्या सर्व व्यक्तींच्या स्वाक्ष-या स्वतंत्र रजिष्टरवर घेण्यात याव्यात.

रेशीम अभियान-2018 कार्यक्रमाची वरील प्रमाणे पुर्व तयारी केलेल्या गावांत निश्चित दिवशी निश्चित केलेल्यापुर्वी किमान अर्धा तास अगोदर सजवलेल्या रेशीम रथ, वक्ते, परीपुर्ण साहित्यासह उपस्थित रहावे. तत्पुवी वरील प्रमाणे संपर्क केलेल्या मान्यवरांना निघण्यापुर्वी किमान दोन तास अगोदर येत असल्याची पुर्व सूचना द्यावी.

कार्यक्रमाच्या ठिकाणी बोर्ड / बॅनर लावावेत, रेशीम साहित्याच्या माध्यमातून उपस्थितांना रेशीम उद्योगाची माहीती द्यावी. उपस्थितांची हजेरी नोंदणी करुन घ्यावी. रेशीम उद्योग करण्यास इच्छित शेतक-यांची अंतिम यादी तयार करण्यात यावी. त्यामध्ये किमान 25 पात्र शेतकरी असतील याची दक्षता घ्यावी. कार्यक्रमाचा अहवाल जिल्हा प्रमुखांकडे त्वरीत सादर करावा.

जिल्हा प्रमुख :-  जिल्हा प्रमुखांनी त्यांच्या जिल्हयाकरीता प्राप्त डी.पी.डी.सी. तरतूदीतून प्रत्येक कर्मचा-यास एक वाहन या प्रमाणे 15 दिवसांकरीता वाहने रेशीम अभियान-2018 करीता उपलब्ध करुन द्यावीत. जिल्हयातील रेशीम महा अभियान- 2018 कार्यक्रमाचे नियंत्रण करावे. दैनंदिन अहवाल प्रादेशीक रेशीम कार्यालयास नियमित सादर करावा.

                                                                                      

प्रादेशीक प्रमुख :- सहाय्यक संचालक यांनी विभागात महा रेशीम अभियान यशस्वीरित्या व प्रभावीपणे राबविणे करीता नियंत्रण ठेवावे. रेशीम अभियान दैनंदिन अहवाल शासनास वेळोवेळी उपलब्ध करुन देणे.

ग्रामसेवक :- महा-रेशीम अभियान-2018 कार्यक्रम गांवामध्ये यशस्वीपणे राबविण्याकरीता आवश्यकती सर्व मदत स्थानिकस्तरावर करणे तसेच रेशीम उद्योग करण्यास पात्र शेतक-यांची तपशील यादी तयार करण्यास मदत करणे.

तलाठी :- महा-रेशीम अभियान-2018 कार्यक्रम गांवामध्ये यशस्वीपणे राबविण्याकरीता आवश्यकती सर्व मदत स्थानिकस्तरावर करणे तसेच रेशीम उद्योग करण्यास पात्र शेतक-यांची तपशील यादी तयार करण्यास मदत करणे.

कृषी सहाय्यक :- महा-रेशीम अभियान-2018 कार्यक्रम गांवामध्ये यशस्वीपणे राबविण्याकरीता आवश्यकती सर्व मदत स्थानिकस्तरावर करणे तसेच रेशीम उद्योग करण्यास पात्र शेतक-यांची तपशील यादी तयार करण्यास मदत करणे.

समतादूत-बार्टी :- शासन मान्य समुहातील तसेच मनरेगातंर्गत कृती आराखडयात समाविष्ट असलेल्या प्रत्येक गावांमध्ये महा-रेशीम अभियान-2018 राबविण्या करीता प्रत्यक्ष कार्यक्रमाच्या एक दिवस अगोदर सरपंच, ग्रामसेवक, तलाठी, ग्रामविस्तारक (कृषी), प्रगतशील शेतकरी, ग्रामरोजगारसेवक (मनरेगा), गावांतील प्रतिष्ठीत व्यक्ती यांना प्रत्यक्ष संपर्क साधून कार्यक्रमाची व योजनेची सविस्तर माहीती देतील. त्यांच्या माध्यमातून गावांतील रेशीम उद्योगास पात्र शेतक-यांची यादी तयार करतील. कार्यक्रमाची निश्चिती करतील. संपर्क साधलेल्या सर्व व्यक्तींच्या स्वाक्ष-या स्वतंत्र रजिष्टरवर घेण्यात याव्यात.

प्रत्यक्ष कार्यक्रमाच्या दिवशी कार्यक्रम यशस्वीरित्या पार पाडण्याकरीता आवश्यक ती सर्व मदत करतील उपस्थित सर्व शेतक-यांच्या खालील प्रमाणे यादी तयार करुन सदर यादी समुह प्रमुख व समतादूत यांच्या संयुक्त स्वाक्षरीने जिल्हाप्रमुखांकडे त्वरीत सादर करावी.

महा-रेशीम अभियान कृती आराखडा :-

अ. नं.	दिनांक	करावयाचे कामकाज	जबाबदार कर्मचारी / अधिकारी
1.	22.10.17	शासनमान्य समुहात प्रती कर्मचारी यांनी मनरेगातंर्गत रेशीम विकास योजनेसाठी कृती आराखडयात समाविष्ठीत किमान 20 गावांची  निवड करुन तपशील यादी जिल्हा प्रमुखाकडे सादर करणे.	सर्व रेशीम तांत्रिक कर्मचारी
2.	23.10.17	निवडलेल्या गावांत महा-रेशीम अभियान 2018 दरम्यान कार्यक्रमाचे कर्मचारी निहाय नियोजन तयार करणे व प्रादेशीक रेशीम कार्यालयास उपलब्ध करुन देणे.  ( * नियोजन नमुना तक्ता स्वतंत्र दिलेला आहे.)	सर्व समुह प्रमुख व जिल्हा प्रमुख
3.	24.10.17	प्रादेशीकस्तरावर सर्व रेशीम अधिकारी व कर्मचारी, सर्व बार्टी संस्थेचे अधिकारी व कर्मचारी, विभागीयस्तरावरील मनरेगा, सामाजिक वनिकरण, वन विभाग इ. ची बैठक आयोजित करणे, प्रशिक्षण कार्यक्रम घेणे.	सहाय्यक संचालक, प्रादेशीक रेशीम कार्यालय, औरंगाबाद व इतर
4.	26,27.10.2017	जिल्हास्तरीय सर्व रेशीम अधिकारी व कर्मचारी, सर्व बार्टी संस्थेचे अधिकारी व कर्मचारी, जिल्हास्तरावरील कमीटी सदस्य -मनरेगा, सामाजिक वनिकरण, वन विभाग इ. ची बैठक आयोजित करणे, प्रशिक्षण कार्यक्रम घेणे.	सर्व रेशीम विकास अधिकारी श्रेणी- 1 व 2 जिल्हा रेशीम कार्यालय, व इतर
5.	30,31.10.2017	तालुकास्तरीय रेशीम कर्मचारी / समुह प्रमुख, सर्व बार्टी संस्थेचे व कर्मचारी, तालुकास्तरावरील कमीटी सदस्य -मनरेगा, सामाजिक वनिकरण, वन विभाग इ. ची बैठक आयोजित करणे, प्रशिक्षण कार्यक्रम घेणे.	सर्व तालुकास्तरीय रेशीम कर्मचारी / समुह प्रमुख.
6.	01.11.17 ते 30.11.17 (नियोजना नुसार)	महारेशीम अभियान- 2018  कार्यक्रमा करीता प्रत्येक कर्मचा-यास एक वाहन प्रमाणे वाहने उपलब्ध करुन देणे	सर्व जिल्हा प्रमुख
7.	01.11.17 ते 30.11.17 (नियोजना नुसार)	गांवातील रेशीम अभियान प्रभवी व यशस्वीरित्या राबविणे करीता- कार्यक्रमापुर्वीचा सरपंच /ग्रामसेवक / तलाठी / कृषी सहाय्यक / ग्रामरोजगार सेवक यांचे संपर्क करुन कार्यक्रमाचे नियोजन करणे, सर्वांचा सहभाग कार्यकमात करुन घेणे, पात्र लाभार्थ्यांची यादी तयार करणे.	ग्रामसेवक / तलाठी / कृषी सहाय्यक / समतादूत
8.	01.11.17 ते 30.11.17 (नियोजना नुसार)	महा-रेशीम अभियान-2018 च्या नियोजनानुसार संपुर्ण कार्यक्रम यशस्वीरित्या राबविणेस मदत, अहवाल तयार करणे व जिल्हा प्रमुखांकडे दररोज सादर करणे	समुह प्रमुख / समतादूत
9.	01.11.17 ते 30.11.17 (कार्यालयीन वेळेत)	महा-रेशीम अभियान-2018 दैनंदिन अहवाल प्रादेशीक रेशीम कार्यालयास  दररोज सादर करणे	सर्व जिल्हा प्रमुख.
8.	01.11.17 ते 30.11.17 (कार्यालयीन वेळेत)	महा-रेशीम अभियान-2018 दैनंदिन अहवाल मुख्य कार्यालयास  दररोज सायंकाळी सादर करणे	प्रादेशीक रेशीम कार्यालय

औरंगाबाद विभागामध्ये महारेशीम अभियान-2018 राबविणे करीता खालील तपशील प्रमाणे कृती आराखडा निश्चित करण्यात आला आहे.

                                                   --- संकलन

                                                जिल्हा माहिती कार्यालय,

नांदेड

****